پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی - پژوهشکده فقه و حقوق/گزارش تفصیلی کرسی ترویجی «بررسی فقهی و موضوع شناسی حضور بانوان در ورزشگاهها»

گروه مسائل فقهی و حقوقی پژوهشکده فقه و حقوق

گزارش تفصیلی کرسی ترویجی «بررسی فقهی و موضوع شناسی حضور بانوان در ورزشگاهها»

این نشست روز پنجشنبه 25/10/1399 به همت پژوهشکده فقه و حقوق با همکاری مرکز همکاری‌های علمی و بین‌المللی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.

در این نشست علمی، حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد نجفی استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم، حجت‌الاسلام و المسلمین کاظم قاضی‌زاده استاد حوزه و عضو هیأت علمی دانشگاه، حجت‌الاسلام و المسلمین محمد علی خادمی کوشا استاد حوزه و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و دکتر قدرت‌الله باقری عضو هیأت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران و کارشناس ورزش به عنوان ارائه دهنده بحث و حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی فیروزی عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به عنوان دبیر علمی حضور داشتند.
در ابتدای این نشست، دبیر علمی جلسه با تبیین مسئله و طرح سؤالاتی ابعاد مختلف این موضوع را مورد بررسی قرار داد و اظهار داشت هدف این نشست «بررسی فقهی و موضوع‌شناسی حضور زنان در ورزشگاهها به عنوان تماشاگر» است.
حجت‌الاسلام والمسلمین فیروزی بُعد فقهی مسئله را از مهم‌ترین و اثرگذارترین ابعاد این موضوع دانست و اظهار داشت: مسائل فقهی متعددی در این موضوع وجود دارد که بررسی آن‌ها می‌تواند به تبیین حکم فقهی حضور زنان در ورزشگاهها کمک نماید. ضمن اینکه وجود ورزش‌های مختلف و فضاهای ورزشی متفاوت که حضور بانوان در هر کدام از این ورزشگاهها و تماشای هر ورزشی، ممکن است ویژگی‌های خاص خود و احیاناً حکم فقهی خاص خود را داشته باشد؛‌ مسئله موضوع شناسی مسئله را از اهمیت اساسی برخوردار می‌کند که در این جلسه علاوه بر بُعد فقهی، مباحث موضوع شناسی مسئله نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
عضو هیئت علمی گروه مسائل فقهی و حقوقی در ادامه بیان داشت: در این جلسه به این سوال پاسخ خواهیم داد که حضور زنان در ورزشگاهها به عنوان تماشاگر در کنار مردان، چه حکمی دارد؟ بر این اساس، لازم است به مسائل فقهی و موضوع شناسی این مسئله پرداخته شود که مسائل فقهی آن عبارتند از:
1. موضوع اختلاط زن و مرد: اینکه آیا اختلاط زن و مرد در ورزشگاهها فی نفسه و فارغ از صدق عناوین دیگر اشکال دارد یا نه؟ عناوین فقهی که می‌تواند بر این مسئله بار شوند، چه مواردی هستند؟ این در حالی است که برخی در سطح عموم و رسانه‌ها، مسئله حضور بانوان در ورزشگاهها را با حضور آنان در دانشگاهها، بازارها، سینماها، زیارتگاهها و برخی مناسک دینی، راهپیمایی‌ها و مانند آن مقایسه می‌کنند. و اصولاً دیدگاه شرع در زمینه حضور زن در اجتماع چیست؟ و ارتباط زن و مرد را چگونه می بیند؟
2. موضوع نگاه زن به مرد نامحرم: اینکه نوع ورزش و پوشش ورزشکاران در این مسئله دخالت دارد یا نه؟ به گونه‌ای که بتوان بین تماشای این ورزش‌ها از منظر حکم فقهی تفاوت قائل شد؟ و اصولاً چه ضوابطی در نگاه زن به مرد وجود دارد؟
3. موضوع حق تفریح و سرگرمی برای زنان: امروزه موضوع «حق تفریح و سرگرمی برای همه اقشار از جمله زنان و خانواده‌ها» به جد مطرح است و بسیاری افراد تماشای مسابقات ورزشی را در حکم یک تفریح و سرگرمی‌ می‌دانند که جذابیت زیادی هم برای اقشاری از زنان جامعه دارد که نمونه‌های آن را هنگام برد تیم‌های ورزشی در سطح خیابان‌های شهرها می‌توان مشاهده کرد. رعایت این حق از یک سو و تعارض احتمالی آن با عناوین دیگر، موضوع مهم دیگری است که نیازمند بحث و بررسی فقهی است.
4. مسئولیت حکومت اسلامی: حکومت اسلامی اداره جامعه اسلامی را که نیمی از آن را زنان تشکیل می‌دهند، برعهده دارد، وظیفه و مسئولیت حکومت در موضوع حضور بانوان در ورزشگاهها برای تماشای مسابقات ورزشی چیست؟
5. اگر از منظر فقهی موانعی برای حضور زنان در ورزشگاه‌ها وجود دارد، آیا راهکار فقهی برای برطرف کردن این موانع وجود دارد که زنان با رعایت مسائل شرعی بتوانند در ورزشگاهها حضور یابند یا خیر؟
7. صرف نظر از حکم اولیه، آیا عناوین ثانویه می‌توانند در حکم مسئله تاثیر بگذارند؟ این تأثیر چگونه و در چه مواردی می باشد؟
حجت‌الاسلام والمسلمین فیروزی سپس بخشی از مسائل موضوع شناسی مطرح در این مسئله را اینگونه بیان کرد:
1. نحوه پوشش ورزشکاران در ورزشهای مختلف و اینکه میزان و محدوده پوشیدگی این لباس‌ها چگونه است؟
2. فضای حاکم بر ورزشگاهها و تماشاگران از حیث مسائل اخلاقی، هیجانی، شعارها، تعامل تماشاگران با یکدیگر و با ورزشکاران و مانند آن چگونه است؟
3. نوع ورزش‌ها از نظر خشن بودن، استرس‌زا بودن و مانند آن چگونه هستند؟
4. وضعیت استقرار تماشاگران در ورزشگاه‌ها، نحوه ورود و خروج آنان به ورزشگاه، استفاده از امکانات جانبی ورزشگاه و مانند آن چگونه است؟
5. فاصله بین تماشاگران با ورزشکاران که ممکن است این مسئله هم در حکم فقهی مؤثر باشد.
6. وضعیت سایر کشورها به ویژه کشورهای اسلامی و مسلمان در باره حضور زنان در ورزشگاهها چگونه است و آنان چگونه عمل می کنند؟
7. صرف نظر از دیدگاه اولیه، آیا عناوین ثانویه می‌توانند در حکم مساله تاثیر بگذارند؟
در ادامه جلسه دکتر قدرت‌الله باقری عضو هیأت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران، دکترای تربیت بدنی و علوم ورزشی و کارشناس ورزش به بیان ابعاد موضوع شناسی حضور بانوان در ورزشگاهها پرداخت و با بیان وضعیت حضور بانوان در ورزشگاهها در قبل و بعد از انقلاب، اظهار داشت: موضوع حضور بانوان در ورزشگاهها چندین سال است که به عنوان یک مسئله مطرح شده است و تلاش‌هایی برای حل این مسئله صورت گرفته اما منجر به یک راه حل مناسب نشده است و همین موضوع می‌تواند ورزش کشور را که ملزم به تبعیت از قوانین فدراسیون‌های جهانی هستند با تبعات بسیاری مواجه سازد.
عضو هیأت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران با اشاره به مطالبات مربوط به ورود بانوان به ورزشگاه‌ها بیان داشت: عدم پاسخگویی به این مطالبه در سال‌های اخیر، باعث شده برخی بانوان با تغییر چهره، اقدام به ورود به ورزشگاه‌ها نمایند که این مسئله خود باعث بروز برخی مشکلات خواهد شد.
وی با بیان برخی از مشکلات مربوط به حضور بانوان در ورزشگاهها، اظهار داشت که حمایت از حضور بانوان در ورزشگاه‌ها، به معنی نادیده گرفتن واقعیت‌ها و آسیب‌های ورزشگاه‌ها نیست ولی رفع این آسیب‌ها نیاز به برنامه‌ریزی و فرهنگ‌سازی دارد.
این کارشناس ورزش با اشاره به نقش مهم فوتبال در بازدارندگی و کاهش معضلات اجتماعی، به بیان آثار و پیامدهای بین‌المللی ممنوعیت حضور بانوان در ورزشگاهها پرداخت و عدم تصمیم‌گیری در این مسئله را باعث ورود فدراسیونهای بین‌المللی به ویژه فدراسیون بین‌المللی فوتبال (فیفا) به این مسئله دانست و بیان داشت ورود فیفا به این موضوع، علاوه بر تحقیر کشور، می‌تواند آثار و پیامدهایی همچون تحریم این ورزش پرطرفدار را به دنبال داشته باشد لذا باید با تصمیم صحیح و توجه به تمام مسائل شرعی به این موضوع ورود و برای حل آن راهکار علمی و فرهنگی داد.
در ادامه این نشست علمی، حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد نجفی از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه قم به بیان دیدگاه خود در این باره پرداخت و ضمن انتقاد از الگوبرداری کورکورانه از غرب، اظهار داشت چند مقدمه در بحث ما باید مد نظر قرار گیرد و آن این است که اولاً بحث ما از حرمت خروج از خانه به صورت مطلق اصلاً نیست بلکه فقها در این زمینه فی الجمله قائل به جواز هستند و اینکه گفته می‌شود که خروج زن از خانه باید با اجازه شوهر باشد نشان می‌دهد که خروج زن از خانه حرام نیست؛ چرا که اگر حرام بود دیگر اجازه شوهر ملاک نبود، بلکه این موضوع به عنوان یکی از حقوق زوج محسوب شده است به همین دلیل چنین چیزی اصلا موضوع بحث نیست.
ثانیاً بحث مطلق حضور بانوان در ورزشگاه‌ها هم مطرح نیست بلکه منظور از حضور در ورزشگاه، حضور اختلاطی است که در معرض فساد است و ممکن است به بی‌بند و باری منجر شود لذا اگر ورزشگاهی باشد که تنها با حضور بانوان باشد یا ورزشگاهی باشد که زنان و مردان با هم ارتباطی نداشته باشند کسی با چنین مواردی مخالفتی ندارد.
ثالثاً کسی مخالف ورزش بانوان نیست و هر ورزشی که برای مردان حلال است برای زنان نیز حلال است بلکه منظور ما حضور بانوان در ورزشگاهی است که حضور اختلاطی مردان و زنان در معرض فساد باشد و ممکن است بی بند و باری‌هایی را به دنبال داشته باشد.
بنابراین، بحث در چند مسئله است: مسئله اول، حکم اولی قرار گرفتن بانوان در معرض دید نامحرم که کراهت دارد یا مباح است؟ ثمره این بحث در مسئولیت دولت خودش را نشان می دهد که اگر مکروه باشد، دولت نباید افراد را به این سمت سوق دهد. مسئله دوم این است که حکم اولی اختلاط در محافلی که قطعا به گناه منجر می شود چیست؟ مسئله سوم حکم اولی اختلاط در محافلی است که درمعرض جدی گناه و بی بند و باری است و لو قطع به گناه نداشته باشیم. لذا اگر یک کلاس درس مختلط هم در معرض گناه باشد، اشکال دارد و ورزشگاه موضوعیت ندارد.
مسئله چهارم این است که برای فضای موجود و وضعیت فعلی حضور بانوان در ورزشگاه می خواهیم بحث کنیم که آیا وضعیت موجود، فساد انگیز است یا خیر؟
استاد درس خارج حوزه علمیه قم در پاسخ به این سؤالات اظهار داشت: که در پاسخ به سؤال اول مبنی بر اختلاط زن و مرد، قطعاً حکم آن کراهت است و نظر فقها در مورد اختلاط زن و مرد، کراهت است. البته بجز مواردی مانند حج و امر به معروف و نهی از منکر و حضور در برخی تجمع‌ها از جمله زیارت اباعبدالله(ع) و قبور ائمه اطهار(ع) از جمله اموری است که نه تنها بر آن تاکید شده بلکه به عنوان امری مستحب بیان شده است؛ بنابراین نمی‌توان حضور بانوان در جامعه را به طور مطلق بدون توجه به سایر روایت ها رد کرد و البته جاهایی هم حرام است لذا شرکت و حضور در جاهایی که افراد در معرض گناه باشند و دچار گناه شوند، حرام است.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی با طرح سؤالاتی همچون آیا حضور بانوان در ورزشگاه‌ها با حجاب کامل است و آیا همراه با تقید به مسائل شرعی است یانه؟ آیا لباس و آرایش بانوان حاضر در این ورزشگاهها مناسب است یا نه؟ اظهار داشت: حضور در مقابل نامحرم با صورت بدحجاب به طور قطع حرام است و اگر در مورد حرمت حضور بانوان در ورزشگاه نیز مطرح شود همین حکم را دارد ضمن اینکه همانگونه که نگاه مرد به زن نیمه عریان شهوانی است، نگاه زن به مردم نیمه عریان نیز شهوانی است و در معرض فساد و حرام قرار گرفتن از نظر عقلی و شرعی حرام است.
ارائه دهنده بعدی بحث در این مناظره حجت الاسلام و المسلمین دکتر کاظم قاضی‌زاده استاد حوزه و عضو هیأت علمی دانشگاه بود که یافتن و ارائه راه حل را هدف مباحث این نشست بیان کرد و اظهار داشت: دیدگاه هایی که در مورد نفی و یا اثبات حضور زنان مطرح است به ورزشگاه ها محدود نیست بلکه این مسئله در مورد حضور زنان در کنسرت‌ها، سینماها، بیمارستان‌ها و یا حتی ادارات هم مطرح است ولی حضور بانوان در این مکان‌ها نه تنها مورد بحث قرار نگرفته بلکه در برخی موارد مورد تشویق نیز قرار می‌گیرد.
رئیس موسسه پژوهشی فرهنگی فهیم افزود: مسائل اجتماعی از منظر فقهی را با دو نگاه می‌توان مورد ارزیابی قرار داد در نگاه اول تنها به بررسی موضوع از منظر فقهی بدون توجه به سایر موضوعات پرداخته شود و نگاه دیگر این است که به موضوعات اجتماعی از منظر فقهی در راستای پاسخ به مطالبات مردم و توجه به جنبه‌های مختلف پرداخته شود که از این منظر نمی‌توان به سادگی مطالبات قشرهای مختلف مردم، زنان و مردان، جوانان و کودکان را نادیده گرفت. بنابراین، مسئولیت اجتماعی نسبت به جامعه و اظهار نظر تنها بر اساس ادله فقهی و بدون توجه به مطالبات مردم نمی‌تواند گره‌گشا باشد.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه نباید دایره محرمات را در جامعه گسترش داد، اظهار داشت: باید نسبت به انجام فعل حرام در جامعه حساس بود ولی اینکه دایره این محرمات را افزایش داد و موضوعات دیگر را که تنها جنبه احتیاطی دارد نیز ممنوع کنیم، با این وجود دیگر امکان پاسخ به بسیاری از مطالبات جامعه فراهم نمی‌شود. ضمن اینکه کراهت یک موضوع، به معنی ممنوعیت و یا حرام بودن آن نیست و نمی‌توانیم مردم را از چیزی که کراهت دارد، منع کنیم.
حجت الاسلام و المسلمین دکتر قاضی‌زاده با اشاره به تفاوت و شباهت دانشگاه و ورزشگاه گفت: همانگونه که ممکن است در ورزشگاه ها به دلیل اختلاط، زمینه فساد فراهم شود، پیش از این چنین آسیب‌هایی در مورد دانشگاه‌ها نیز وجود داشته و دارد که با فرهنگ سازی‌های انجام شده، بسیاری از این آسیب‌ها کاهش یافته است که می‌توان از این تجربه‌ها برای سایر امور نیز بهره گرفت لذا باید با استفاده از ابزارهای فرهنگی به منظور ایجاد فضای مناسب برای حضور بانوان در ورزشگاه‌ها اقدام کرد. علاوه بر این، با ایجاد مکان‌های خاص برای بانوان، ساماندهی شرایط حضور بانوان، تعیین ورودی و خروجی‌های مجزا برای بانوان و آقایان و همچنین عدم امکان حضور مجدد قانون شکنان در ورزشگاه‌ها بستر حضور بانوان در ورزشگاه‌ها را فراهم آورد. البته به طور قطع اگر اقدامی زمینه ساز فساد باشد، همه مسئولیت داریم و نباید آن کار انجام شود ولی در عین حال باید در مقابل مطالبات مردم نیز به صورت منطقی و با توجه به مبانی شرعی پاسخگو بود لذا باید با برنامه‌ریزی جامعه ای بانشاط داشته باشیم و با حفظ حرمت های شرعی به مطالبات جامعه پاسخ مناسب داده شود.
سپس حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی خادمی ‌کوشا استاد حوزه و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به ارائه بحث پرداخت و بیان داشت: نیز در این مناظره با بیان اینکه تعیین حکم فقهی مسئله حضور زنان در ورزشگاه‌ها امروزه به شکل یک مطالبه عمومی مطرح است و به همین دلیل بررسی ابعاد مسئله و حکم فقهی آن ضرورت دارد، از این رو می‌توان به موضوع حضور بانوان در ورزشگاه ها از دو منظر فقه فردی و اجتماعی و همچنین فقه حکومتی نگاه کرد.
مدیر گروه دانش های وابسته به فقه پژوهشکده فقه و حقوق با تاکید بر اینکه پاسخ به اصل حضور بانوان در ورزشگاه ها با شرایط فعلی از منظر فقه حکومتی روشن است، ادامه داد: از نظر فقه حکومتی اگر کارشناسان بگویند که این حضور فساد آمیز است حکم آن به طور مشخص معلوم است و چنانچه همان کارشناسان ورزشی بگوید که هیچ فسادی ندارد، نیز هیچ کس در بیان حکم آن شکی ندارد. از طرف دیگر هر زنی که قصد حضور در ورزشگاه را دارد از منظر فقه فردی باید خودش تشخیص دهد که آیا حضور در این مکان فسادآمیز است یا نه. چه بسا در چنین مکان هایی نیز هیچ اختلاطی هم ایجاد نشود همانطور که در نماز جمعه و اماکن مقدس چنین اختلاطی وجود ندارد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تاکید کرد: در مورد مسئولیت حاکم جامعه در قبال حضور بانوان در جامعه بیان کرد که با دو سوال مهم موجه هستیم که آیا حاکمان جامعه نسبت به حضور بانوان در ورزشگاه‌ها با شرایط فعلی وظیفه زمینه‌سازی دارد یا نه و یا اینکه آیا حاکم جامعه در این زمینه وظیفه ممانعت دارد یا نه؟ اگر حضور زنان در ورزشگاه را جایز بدانیم پس حاکم وظیفه دارد که زمینه آن را فراهم کند ولی اگر تشخیص داده شود که حضور زنان در ورزشگاه با شرایط کنونی ورزشگاه‌ها زمینه ساز فساد است تا زمانی که این شرایط در ورزشگاه ها وجود دارد، در این صورت حاکم وظیفه دارد تا جلوی آن را بگیرد. بنابراین، تعیین وظیفه فرد یا حاکم اسلامی در جامعه امروزی وابسته به یک موضوع شناسی دقیق در جامعه فعلی است تا شرایط لازم برای حضور زنان از جهات امنیت فردی و عمومی و مصالح و مفاسد جامعه موضوع شناسایی شده و بر اساس آن وظیفه فرد و حاکمیت تعیین گردد و برای این منظور نیاز به ارائه ضابطه‌ای در دو عرصه فقه فردی و حکومتی برای تعیین ابعاد لازم در موضوع شناسی حضور زنان است.
ایشان مطالبه‌گری بانوان از حاکمیت برای حضور در ورزشگاه را حق آنها دانست و بیان داشت زنان حق دارند که از حاکمان جامعه فراهم سازی زمینه حضور آنان را در ورزشگاهها مطالبه کنند.البته شرایط فعلی ورزشگاه های کشور نشان می‌دهد که در برخی موارد شرایط برای حضور آقایان نیز در ورزشگاه‌های کشور وجود ندارد چه برسد به خانم ها. لذا حاکم جامعه وظیفه دارد تا زمینه و بستر را فراهم کند به همین دلیل اگر حاکم بتواند زمینه را فراهم کند، باید اقدام لازم را صورت دهد و اگر چنین زمینه ای فراهم نیست و توان اجرای آن را به هر دلیل ندارد، تا فراهم شدن شرایط باید از حضور بانوان جلوگیری کند. حتی اگر مسجدی ایمنی لازم را نداشته باشد، مسئولان مربوطه ملزم به ایمن سازی و فراهم کردن بستر برای حضور مردم هستند ولی در صورتی که این ایمن سازی انجام نشده باشد، مسئولان مربوطه نمی توانند اجازه حضور مردم را در این مسجد بدهند.

منبع:

10:51

1399/11/16

تعداد بازدید: 85