سوال: برخی ایشان را (ملاعبدالله ) رامتهم به اخباریگری کرده و بیان داشته اند که ایشان از علماء اخباری است، با توجه به حواشی مطرح بر ارشادالاذهان علامه ملاعبدالله بهابادی آیا این ادعا قابل ثابت ا ست یا نه؟ پاسخ: خیر. اخباریگری چند ملاک مشخص دارد که هیچکدام در حواشی مذکور مشهود نیست. بلکه عکس آن- اگر تعبیر عکس در اینجا درست باشد- وجود دارد. اولین ملاک عدم اعتماد بر ظواهر قرآن است که ایشان در حواشی تمسک به این ظواهر کرده اند. دومین ملاک قائل شدن به حجیت موسع اخبار در کتب مشهوره است که در کلمات مرحوم محدث استرابادی و شیخ حر عاملی هم هست که استدلال های فقهی در حاشیه ارشاد چنین سمت و سویی ندارد و از نکته بعدی هم که خواهم گفت این معنا آشکارتر می شود. ملاک سوم(اخباری بودن)که مربوط به ملاک دوم هم میشود عدم اعتماد و عدم به کارگیری اصطلاحات تقسیم حدیث به صحیح، حسن، موثق، مرسل، و ... است که ظاهرا از زمان علامه حلی در بین امامیه مرسوم شده است. در حاشیه مزبور برخلاف این ملاک این اصطلاحات به صورت چشم گیری به کار رفته است. ملاک های دیگری هم هست که دنبال کردن آنها دز این جا ثمره ای ندارد.
سوال: از حیث مکتب فقهی و اصولی ایشان را در چه مکتبی میتوان قرار داد؟
پاسخ: با توجه به پاسخ سوال اول به نظر بنده ایشان اصولی است.
سوال: ورود ایشان در عرصه های مختلف فلسفی، کلامی، منطقی و تفسیری چه تأثیری بر حاشیه ایشان داشته است؟
پاسخ: نظم و انسجام مطالب ایشان بلا اشکال ناشی از تضلع در منطق است. اما در سایر حوزه ها با مطالعه این مقدار آثار قضاوت کردن دشوار بلکه غیر منطقی است.
سوال: سرکار آمدن یک دولت شیعی بر آثار فقهی نسبت به گذشته بخصوص در مورد حاشیه ارشادالاذهان چه تأثیری داشته است؟
پاسخ این سوال نیازمند بررسی ها و تحلیل های تاریخی اجتماعی همراه با تحلیل های فقهی متناسب است که فرصت و تخصص های مناسب می خواهد. اما نکته ای که عجالتا از مطالعه بخش مربوط به همکاری و جوائز سلطان در کتاب التجاره- مکاسب محرمه حواشی ایشان به نظر می رسد و البته نمی توان قاطعانه نسبت داد، این است که در بخش مزبور ایشان دیدگاه ملاکی را اختیار کرده است. منظور این که به سلطان جائر در آن بحث موضوعیت نداده است بلکه ملاک را در همکاری با سلطان امکان انجام وظیفه مهم اجتماعی یعنی وظیفه امر به معروف و نهی از منکر دانسته است. کما این که ملاک را در جوائز مغصوب بودن ونبودن و صور مختلف علم و جهل در رعایت حرمت مال غیر گرفته است. این نوع دیدگاه فقهی نوعی همکاری یا لااقل اجتناب از برخورد با آن را تداعی می کند والله هو العالم.
سوال: سطح فقاهت ایشان را در مقایسه با شروح دیگر ارشادالاذهان در چه سطحی ارزیابی می کنید؟
پاسخ: ایشان در حواشی مزبور سطح عمیق و تخصصی از فقاهت را به نمایش می گذارد که با حواشی کسانی مانند شهید اول و ثانی قابل مقایسه می نماید. البته بررسی تفصیلی در این مورد فرصتی فراخ می طلبد.
سوال: ورود ایشان در عرصه های اجتماعی آیا تاثیری بر اندیشه فقهی ایشان داشته است یا نه؟
پاسخ: این سوال مانند سوال چهارم است و پاسخ آن نیازمند مطالعات مورد اشاره. لذا می توان پاسخ به آن سوال را با رعایت همان جوانب علمی که اشاره شد، نمونه ای از آثار ورود اجتماعی ایشان دانست، وگرنه درباره کسی که هیچ توجه و نگاهی به لوازم اجتماعی نداشته باشد نمی توان چنین تحلیل هایی درباره او – درست یا نادرست- ارائه داد.