پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی - پژوهشکده فقه و حقوق/توسعه دانش فقه جز از طریق فلسفه فقه امکان پذیر نیست.

آیت الله مبلغی:

توسعه دانش فقه جز از طریق فلسفه فقه امکان پذیر نیست.

کرسی ترویجی«ابتناء توسعه فقه بر فلسفه فقه» برگزار گردید.

کرسی ترویجی «ابتناء توسعه فقه بر فلسفه فقه» در روز شنبه مورخ 30 دیماه در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با ارائه آیت الله مبلغی(عضو مجلس خبرگان رهبری) و نقد حجت الإسلام و المسلمین رضا اسلامی (دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) و با مدیریت حجت الإسلام و المسلمین دکتر محمد رشیدزاده برگزار گردید.
در ابتدای جلسه دکتر محمد رشیدزاده دبیر جلسه بیان کرد: یکی از پروژه های گروه فلسفه فقه وحقوق «مجموعه نشست و گفتگوهای توسعه فقه پس از انقلاب اسلامی» است و تا کنون سه جلسه نشست و یک جلسه مصاحبه از این پروژه برگزار شده است. امروز جلسه چهارم از این پروژه را با موضوع ابتناء توسعه فقه بر فلسفه فقه برگزار می کنیم. سوال اصلی جلسه این است که نقش فلسفه فقه در توسعه دانش فقه چیست و آیا توسعه فقه وابسته به فلسفه فقه است؟
سپس آیت الله مبلغی به ارائه بحث پرداخت و مقدمه ای برای بحث بیان کرد: در ابتدا برای مقدمه به دو مقوله فلسفه فقه و توسعه دانش اشاره می کنیم؛ فلسفه فقه علمی است که اقدام به بررسی و تحلیل و ارزیابی و مراقبت مبادی که در وراء فقه است در پنج جنبه و شأن می پردازد. این پنج شأن عبارتند از طبیعت داخلی فقه، اهداف و غایات فقه، رابطه فقه با جامعه، رابطه فقه با دانش های مختلف، حرکت فقه در بستر زمان. توسعه فقه در این شأن پنجم یعنی حرکت فقه مطرح می شود.
مراد از توسعه علم، پیشرفت سیستماتیک و رو به جلو دانش در جامعه است که متناسب با تحولات زمانه و در مسیر اصلی آن برای تحقق‌بخشی به فلسفه وجودی دانش باشد.
عضو مجلس خبرگان رهبری در بیان ادعای خود تأکید کرد: ادعای بنده این است که دانش فقه اگر بخواهد توسعه یابد وابسته به توسعه فلسفه فقه است و ادعای مهمتر این است که توسعه فقه منحصرا مبتنی بر توسعه فلسفه فقه است. چون شکل گیری تمام عوامل بیرونی مانند رجوع به دانش ها، سیاست گذاری ها و ... در فلسفه فقه مطرح می گردد.
وی برای توضیح بیشتر افزود: شأن پنجم در فلسفه فقه عبارت است از حرکت. هر دانشی در بستر زمان حرکتی دارد اما این سیر و حرکت به دو گونه متصور است؛ گاهی حرکت خودبسنده و واگذار شده به خود است. این حرکت رو به رشد نیست چون تحت مدیریت عالمان آن علم یا عالمان مرتبط با آن علم یا سازمان ها و مراکز مرتبط با آن علم صورت نمی گیرد. لذا حرکتی کند است. گاهی حرکت در علم تحت مدیریت آن علم قرار می گیرد؛ مراد ما حرکت بیرونی نیست کما اینکه برخی معتقدند یک مرکز یا پژوهشگاه و... باشد تا از بیرون علم را مدیریت کند. اینجا مدیریت از نوع عملیاتی نیست بلکه مدیریت علمی است که کانون تحقق فلسفه فقه است.
مدیران صرفا کار عملیاتی می کنند اما ما به یک مدیریت فکری نیاز داریم که در فلسفه فقه انجام می گیرد.
این استاد درس خارج حوزه علمیه قم خاطر نشان کرد: در ساحت فلسفه فقه سه لایه توسعه در دانش فقه صورت می گیرد: توسعه اندیشگی، توسعه تطبیقی و توسعه اجتماعی. توسعه اندیشگی خود به دو صورت توسعه کمی و کیفی تقسیم می شود. در توسعه کیفی با استفاده از روش و تولید اندیشه متناسب با فلسفه وجود فقه توسعه در دانش فقه ایجاد می شود و در توسعه کیفی یک پالایش به معنای حذف زواید یا اولویت سنجی و یک افزایش در دانش فقه ایجاد می شود. بنابرین دانش فقه برای توسعه خود وابسته به فلسفه فقه است.
وی در پایان افزود: اساسا فقه برای اینکه حرکت خود را دقیق‌ تر و منطقی تر تنظیم کند باید سه جنبه در آن ایجاد شود: اول اینکه فلسفی شود، دوم اینکه حقوقی شود، سوم اینکه تخصصی شود. فلسفه فقه به دو جنبه آخر تقدم دارد یعنی اول باید فلسفی شود تا جنبه حقوقی و تخصصی پیدا کند.
در ادامه ناقد جلسه حجت الإسلام و المسلمین رضا اسلامی در ارائه بحث خود بیان کرد: چند نکته در این بحث با توجه به مطالبی که توسط ارائه دهنده مطرح شد ذکر می کنم اول اینکه توسعه در اینجا در خود فقه است یا توسعه در مقدمات فقه؟ به نظر می رسد توسعه در مقدمات باشد. دوم اینکه برای توسعه دانش می توان تقسیمات دیگری نیز مطرح کرد؛ مانند توسعه نیاز محور، کاربردی سازی، مسئله شناسی، و... در توسعه اندیشگی می توان سه قسم توسعه کمی و کیفی و روشی را مطرح کرد. نکته دیگر اینکه باید مشخص شود توسعه ثبوتی است یا اثباتی؟
دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: در فلسفه فقه باید سه چیز مشخص شود؛ 1. اهداف فلسفه فقه چیست آیا صرفا توصیفی است تا توصیه ای نیز هست؟ 2. محدوده و قلمرو فلسفه فقه باید مشخص شود که ارائه دهنده 5 شأن برای آن ذکر کرد. 3. در فلسفه فقه باید فیلسوف فقه مشخص شود که آیا حتما باید فقیه و مجتهد باشد یا الزام به اجتهاد نیست بلکه صرفا نتایج را بداند کافی است؟
وی خاطر نشان کرد: نتایج این بحث باید روشن شود؛ اینکه آیا توسعه فقه توسعه درون زا است یا بیرونی؟ به چه اندازه به مطالعات فرافقهی نیاز داریم؟ نقطه عزیمت در تحول مثبت فقه چیست؟ اگر توسعه فقه منحصر در فلسفه فقه است آیا توسعه اصول به توسعه فقه نمی انجامد؟
در ادامه حضار جلسه نکات خود را در مورد مطالب ارائه شده بیان کردند و سپس ارائه دهنده به سؤالات پاسخ داد.

منبع:

12:12

1402/11/2

تعداد بازدید: 63