دانشنامه اصولیان شیعه جلد اول


 نویسنده: محمد رضا ضمیری
ناشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی(وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی)
تهیه: پژوهشکده فقه و حقوق
چاپ اول: زمستان 1393
شمارگان:1000
قیمت: 40000 تومان

 سخنی با خواننده(سیف الله صرامی)
دانش اصول یکی از پویاترین دانش‏ های شیعی است. کارکردهای ضروری اصول - در کنار مجال نسبتاً فراخ اندیشه‌ ورزی و نظریه در آن - این دانش را بسیار جذاب کرده است. خیل عظیم دانش ورانی که همه یا بخشی از عمر خویش را مشتاقانه در پیچ‌ وتاب‏های اندیشه ‏ورزی در این دانش سپری کرده‏ اند، گواهی روشن بر این جذبه است؛ اما به ‌رغم هویت برجسته و گستردگی اصول، نبود نگاه‏ هایی از بیرون یا مطالعاتی منسجم دربارۀ تاریخ آن، پیشروی منطقی این دانش را به سمت ایفای نقش‏ های فعال و کارکرد گرایانه دشوار کرده است.
یکی از مطالعات تاریخی دربارۀ این علم، پرداختن به سرگذشت دانشمندان اصولی و سیر تطور و گذرگاه‏ های تحوّل اندیشه‏ های آنان است. این‌گونه مطالعات می‏تواند سهمی درخور را در ارزیابی اصول و عقلانی ‏ترکردن راه بهره‏ گیری از این دانش بر عهده گیرد؛ زیرا:
1. بسیاری از آموزه‏ های دانشمندان با صراحت به قلم نیامده و همچون میراثی ماندگار به آیندگان انتقال نیافته ‏اند؛ بدین‏ سان راهی به این اندیشه ‏ها و نظریه‏ ها - که در دل تاریخِ کهن اصول شکل گرفته‏ اند - در برابر مخاطبان باقی نمانده است.
اگر مطالعۀ سرگذشت اندیشمندان اصولی به گونه‏ ای شکل و توسعه یابد که راهی به شناخت بخش‏ های ناشناخته و نظریه‏ های درسایه‌ قرارگرفته بگشاید، توفیقی بزرگ به دست آمده است. اهمیت احیای این بخش‏ ها را نباید فقط در کنجکاوی تاریخی و علاقه‏ مندی‏ های گذشته‏ محور دانست؛ زیرا این‌گونه مطالعه‌ها در بسیاری از مواقع به ارتزاق دانش امروزین اصول ما از اندیشه ‏هایی می‏ انجامد که به آنها نیازمند است و جای خالی‌شان فضایی پرخلأ و مشکل ‏آفرین را به وجود آورده است.
2. در چنین مطالعه‏ ای می‌توانیم میان مطالعات، مکتب‌ها و دیگر وجوه اصلی طبقه ‏بندی در این دانش با ویژگی‏ های شخصی دانشمندان پیوند برقرار کنیم. حاصل آنکه با انجام‌دادن چنین کاری، طبقه‏ بندی ‏ای به دست می‌آید که طبق آن، می‏توان از خصلت‏ هایی همچون نوآوربودن دانشمند اصولی و پویایی در اندیشه او آگاهی یافت. شناسایی نوآوران اصولی، گذشته از نتایج دلپذیری که به لحاظ محتوا برای این دانش به بار می ‏نشاند، از منظر مطالعه روش‏ شناسی اصولی نیز اهمیت دارد؛ چراکه از یک سو، گلوگاه ‏های نوآوری در این دانش را نشان می ‏دهد و از دیگر سو، با کنار هم ‌نهادن نوآوران، خصلت‏ های مشترک آنان را آشکار می‏ کند. این خصلت‏ ها می‏ توانند این بار در چارچوب یک برداشت آگاهانه، سرنوشتی بارورتر برای ایجاد کارکردهای مورد انتظار بیابند.
3. مطالعۀ زندگی دانشمندان اصولی، صرف ‌نظر از امکاناتی که در بخش های گوناگون برای ما فراهم می‌کند (به برخی از این امکانات اشاره کرده‌ایم)، خود تضمینی برای شناخت بهتر مجموعه اندیشه‏ های اصولی است و نا آشنایی با زمینه‏ های ذهنی دانشمندان اصولی، گاه به نادیده‌ ماندن بخش‏ هایی از دانش آنان می‌انجامد؛ حتی در برخی موارد به معنای ازبین‌ رفتن زمینه شناخت و آشنایی با ایشان است. در چنین وضعیتی، برداشت درستی از شخصیت مورد مطالعه به دست نمی‌آید و تاریخ علم اصول‌ - در صورت تکرار این بدفهمی‏ها در فرازهای مهم و اثرگذارش - تکه‌تکه و منطق‏ گریز خواهد شد؛ بنابراین باید هویت تاریخ اصول و به ‌تبع آن، فهم امروزین این دانش را به مطالعه شخصیت و زندگی دانشمندان دانش اصول وابسته دانست.
4. مطالعه ویژگی‏ های مهم دوران زندگی یک دانشمند و وضعیت‏ های اجتماعی و دغدغه‏ های احتمالی وی، ما را در مطالعه نظریه‏ های او یاری خواهد کرد و به آشکارشدن پیوندهای پنهان میان نظریه و محیط منجر خواهد شد. چگونگی شکل‏ گیری پرسش، تعیین بسترهای ذهنی دانشمند برای یافتن پاسخ‌ و تعیین منابع در دسترس وی، از دیگر فواید چنین مطالعه‏ ای است. دست مایۀ اصلی این مطالعه، فراهم‌آوردن معلومات لازم برای شناخت نظریه‌های گذشته گان و داوری دربارۀ آنهاست.
در همین چارچوب، می‏ توان درباره یکی از مسائل مهم و همیشه مطرح تحقیق کرد: میزانِ تأثیرپذیری متقابل شیعه و سنی از یکدیگر در اصول. مطالعه زندگی دانشمندان اصولی و دقت در نشانه‏ های توجه‌ برانگیزی، همچون محل تولّد، تحصیل و از همه مهم‏تر سطح ارتباط و پیوستگی آنان با حوزه های علمیه اهل ‌سنت، راهی مناسب و محکی قابل توجه برای بررسی مجدّد چنین پرسش‏ هایی است.
5. مطالعه موردی و هدفمند به صورت مقایسة شخصیت‏ های اصولی در دوره ‏های مختلف، نتایج ارزشمندی را به بار خواهد نشاند؛ زیرا تاریخ اصول پر از بخش‏ های مهم و تأثیرگذاری است که مطالعه سرگذشت اصولیان به شناخت بهتر این بخش‏ ها می‏ انجامد. با مطالعه این بخش‏ ها می‏ توان اصول را تاریخ‏ مند کرد و در چارچوب شناسایی این تاریخ ‏مندی، تأثیر و تأثراتی را که بخش ‏های مختلف در تعامل با یکدیگر داشته ‏اند، باز شناخت.
با توجه به این دلایل، مسئولان پژوهشکده فقه و حقوق تصمیم گرفتند کتابی دربارۀ شخصیت علمی و اجتماعی دانشمندان اصولی منتشر کنند؛ بر این اساس، از فاضل گرامی، حجت‌الاسلام والمسلمین جناب آقای محمدرضا ضمیری، درخواست کردند با دقت و صرف وقت به تهیه این کتاب دست زند. بحمداللّه‏ این مهم به بار نشست و اینک بخش نخست این کوشش علمی (جلد اول کتاب) را به مشتاقان مباحث دانش اصول و تاریخ آن تقدیم می‌کنیم. بی‏ گمان این کتاب با همه اهمیت خود سرآغازی برای توجه بیشتر و هدفمندتر به این مقوله به شمار می‏ آید. به امید آنکه ضمن بهره‏ برداری شایسته، گسترده و ماندگار از این کتاب، دریچه‏ های فراخ‌تر و بیشتری به تاریخ زندگی اصولیان در قالب برنامه‏ ها و تحقیقات عالمانه دیگر باز شود.
   سیف‌الله صرامی( مدیر پژوهشکده فقه و حقوق(

مقدمه(محمد رضا ضمیری)
دانش اصول، مهم‏ترین ابزار استنباط فقهی به شمار می‏رود و اجتهاد بدون آن امکان‏پذیر نخواهد بود. این میراث علمی در طول تاریخ، توسعه یافته و دیدگاه‏ ها و مکاتبی در آن شکل گرفته است. ارائه دیدگاه‏ ها و تحلیل آنها، جداسازی نوآوری‏ ها، تأثیرپذیری ‏ها و رمزگشایی از شیوه و مبانی اصولیِ اصولیان، ضرورتی اجتناب‏ ناپذیر است؛ زیرا تاریخ تحلیلی علم اصول و فلسفه آن، از این مسیر عبور می‏ کند؛ همچنین با انجام‌دادن این تحقیقات می ‏توان میزان رشد مباحث اصولی را به لحاظ کمّی و کیفی - با توجه به زمینه‏ های فردی و اجتماعی اصولیان - بازشناسی کرد.
کتاب پیش‌ رو گام کوچک و آغازینی در این مسیر پرتلاطم است. روش کلی ما در این کتاب، بررسی مختصر زندگی‌نامه اندیشمندان، روش ‏شناسی و نوآوری ‏ها ایشان و تأثیرپذیری‏ های آنان از دانشمندان گذشته و معاصر است. طبیعی است حجم بیشتری از مطالب این کتاب به اصولیانی اختصاص یافته است که آثار بیشتری داشته یا در تحوّل علم اصول نقش برجسته‏ تری ایفا کرده‏اند، اما دربارۀ برخی به‌ جهت دردسترس‌نبودن آثار ایشان یا کمبود منابع، مطالب کمتری بیان کرده‌ایم. مقصود ما از دانشمند اصولی، هر اندیشمندی است که به گونه‏ ای با علم اصول ارتباط داشته ‌است؛ مؤلف باشد یا مدرّس و در تألیف هم، چه یک دوره کامل مباحث اصولی به رشته تحریر آورده باشد، چه تک ‏نگاری کرده باشد؛ البته به ‌منظور محدودکردن قلمرو بحث، فقط دیدگاه دانشمندان اصولی شیعه را بررسی کرده‏ ایم.
این تحقیق به‌جهت ابتکاری‌بودن گامی به پیش است؛ اما کار خود را بی‏ نقص نمی‌دانیم؛ از‌این‌رو از تمامی صاحب‏ نظران تقاضا داریم با پیشنهادها و انتقادهای سازنده، ما را در غنای مباحث یاری کنند.


 
منبع:

تاریخ خبر: 1395/11/5 سه‌شنبه
تعداد بازدید کل: 983 تعداد بازدید امروز: 1
 
امتیاز دهی
 
 


مطالب مرتبط

پربازدید ترین مطالب

مطالب مرتبط

پربازدید ترین مطالب
[Control]
تعداد بازديد اين صفحه: 984

آدرس: قم - میدان شهدا - خیابان معلم   پژوهشکده فقه و حقوق
تلفن: 371160 - 025  داخلی 1364
ایمیل: feqh@isca.ac.ir

ایتا
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
خانه | بازگشت | حريم خصوصي كاربران |
Guest (PortalGuest)

پژوهشكده فقه و حقوق
مجری سایت : شرکت سیگما